Van het gas af, een jaar later (zonder warmtepomp)

Wist u dat mevrouw Hoefnix vroeger een leiding door haar huis had lopen waar een explosief gas in zat? En dat die leiding voerde naar een apparaat dat dit gas verbrandde?? Ja, idioot eigenlijk. Daar moest ze natuurlijk vanaf. Hieronder het verhaal van hoe dat ging.

Op 16 februari 2023 belden drie monteurs en een projectleider aan. Om 8:03 stapten ze over de drempel, en om 8:15 had mijn centrale verwarming al zijn laatste kik gegeven. 

De rest van de morgen schroefden de mannen alle radiatoren en de HR-ketel van de muren, en lichtten ze mijn gaskookplaat uit het keukenblad. In no time stond het terras bij mijn voordeur vol met oud ijzer. Aan het eind van de dag was mijn appartement officieel gasloos. 

Het was al met al een beetje een gok. Van alle kanten hoor je dat je, als je van het gas af wil, een warmtepomp moet aanschaffen. Dat is in mijn flat geen optie – als ik al zo’n buitenunit op mijn balkon zou willen zetten. Enige andere optie leek te zijn: geduldig wachten tot de gemeente stadswarmte komt aanleggen (planning voor mijn wijk: 2030 en nu al jaren vertraagd). Maar in stadswarmte heb ik geen vertrouwen. Tijdens het schrijven van dit stuk was daar trouwens net een hoop aandacht voor in NRC en in het Parool, en het Parool schreef er blijkbaar al langer over. Ik ben blijkbaar niet de enige. Van een ding ben ik overtuigd: voor mij pakt stadswarmte veel duurder uit dan aardgas. En milieuvriendelijk zal het pas worden als de warmtecentrales overgaan op groene energie.

Bovendien wilde ik niet ergens in de jaren dertig, maar nu van het gas af. Waarom? Drie redenen: klimaat, geopolitiek en geld.

Ten eerste zijn de klimaatoverwegingen heel dringend en moet alle fossiele energieverbruik zo snel mogelijk naar nul, als we nog iets van de planeet willen redden. Mijn flat van het gas halen zal geen deuk in een pakje boter slaan, maar iedereen moet naar mijn mening doen wat die kan. 

Ten tweede was Poetin net Oekraïne binnengevallen toen ik dit allemaal aan het overwegen was. Gas blijkt weer een geopolitieke kwestie van formaat te zijn. (Dat was het trouwens altijd al, vooral in Oost-Europa, maar dat hadden wij hier niet zo door. Als je een spannend verhaal wil horen over hoe Moldavië, het armste land van Europa, zich aan de klauwen van Gazprom wist te ontworstelen, luister dan deze podcast.) Als je dictators te vriend moet houden om je land warm te houden in de winter, heb je wat mij betreft een probleem. Inmiddels, in 2024, is het aardgas in Nederland voor een groot deel LNG, vloeibaar schaliegas uit de VS, dat nog schadelijker is voor mens en natuur dan gewoon aardgas al is. Bovendien moeten voor dat LNG weer miljarden belastinggeld besteed worden aan het bouwen van terminals in de Rotterdamse haven, dus we moeten hier gewoon van af. 

En, niet geheel onbelangrijk, zeker voor dit blog: geld. Ik vermoedde dat gasloos in mijn geval ook goedkoper zou worden. Mijn energierekening bestond altijd uit een negatieve stroomrekening en een gasrekening waarvan de helft bestond uit vaste kosten. Samen kwam het dan vaak net boven de nul uit. Waarom was die stroomrekening negatief? Dat had een paar oorzaken:

• Zonnepanelen. Ik heb er omgerekend (lang verhaal, ik deel de installatie met 11 buren) ongeveer vier op het dak liggen. Die wekken ongeveer 900 kWh per jaar op. Sommige jaren had ik overproductie. 
• Winddelen, die ook een groot deel van de rekening compenseerden.
• Het grootste aandeel: de jaarlijkse teruggave van de energiebelasting. Dat is een vast bedrag, dus als je weinig verbruikt, krijg je meer belasting terug dan je ooit betaald hebt. Onrechtvaardig, maar waar. En zuur, omdat sociale huurhuizen vaak slechter geïsoleerd zijn dan de huizen van mensen zoals ik, die er toch al warmpjes bij zitten. En die teruggave stijgt dit jaar nog ook naar 631 euro. Of je energierekening nu een tientje is of honderden euro’s per maand.

Daarnaast had ik een gasaansluiting, en verbruikte ik ongeveer 175 tot 200 m3 aan aardgas per jaar. Dat is niet veel. Dat is zo weinig, dat de helft van mijn gasrekening bestond uit de vaste kosten. 

Dit alles bekeken: zou het niet voordelig zijn als ik gewoon geen gasaansluiting meer had? Je huis verwarmen met electriciteit is weliswaar wat minder voordelig dan met gas, maar als ik van die vaste kosten af ben, en soms overproductie heb van de zonnepanelen, dan moet dat toch nog steeds positief uitvallen.

Maar hoe? En klopten mijn financiële aannames? Wat ik nodig had, was advies. Dat viel nog niet mee. Stelt u zich een mythische zoektocht voor, à la Lord of the Rings. Ik heb Lord of the Rings nooit gelezen of gezien, maar ik heb begrepen dat daarin stad en land afgezocht wordt naar een ring door een gek ventje met grote voeten en rare oren. Ik deed iets bijna net zo heldhaftigs: ik belde de gemeente, op zoek naar wijsheid. Dat hadden ze niet. (Een redelijk groot deel van de inwoners van Amsterdam vindt dat dat altijd zo is.) De gemeente Amsterdam moedigt je wel aan van het gas af te gaan, maar kon mij niet adviseren hoe. Het lijkt erop dat er ingezet wordt op grote projecten en niet op het stuk voor stuk overtuigen van elk particuliere huishouden afzonderlijk, en fair enough. Inmiddels is 19% van de woningen in Amsterdam gasloos. Niet genoeg, maar ook niet weinig. Ik zocht verder, en belde mijn energieleverancier. Dat is Greenchoice, oprecht groene leverancier, maar ook die kon niets met de vraag. Greenchoice lijkt zich vooral te richten op besparingsadviezen en – daar is ie weer – de warmtepomp. Ik zocht online naar oplossingen die anderen hebben gebruikt. Uiteindelijk kwam ik uit bij Thuisbaas, een organisatie verbonden aan Urgenda, die precies doet wat ik zocht: adviseren over hoe je je huis – welk huis dan ook – gasloos maakt, en meestal ook klimaatneutraal. Ik had al op de website gezien dat er mogelijkheden waren, maar toch was de reactie na die zoektocht heel verfrissend. De houding: moet lukken, we komen langs. De adviseur kwam inderdaad op bezoek en maakte een ontwerp voor mijn gasvrije toekomst.

Voor warm water stond in het plan een ‘doorstroomverwarmer’ ofwel een ‘instant heater’. Zo groot als een schoenendoos, en hij verwarmt zonder moeite alle douches die een mens nodig heeft. (Voor de volledigheid: als je een regendouche hebt of een bad, of een gezin van vier, dan moet je geen doorstroomverwarmer hebben maar een electrische boiler. Of gewoon die domme regendouche wegdoen.)

De oplossing voor het verwarmen van het huis: infraroodpanelen aan het plafond. Dat wordt afgeraden door ‘experts’, die beweren dat infraroodpanelen alleen nuttig zijn als bijverwarming, in vakantiehuizen of in ruimtes die nauwelijks in gebruik zijn. Ze hebben er zelfs heel geloofwaardig uitziende berekeningen voor. Als ik het even fijnzinnig mag formuleren: dat is gelul, die berekeningen kloppen in de praktijk niet, en die experts hebben allemaal ongelijk. Je moet wel een goede kwaliteit panelen kiezen. Ik begreep van Thuisbaas dat die van de bouwmarkt te veel je plafond verwarmen in plaats van de ruimte eronder. Mijn panelen zijn van het merk Ohle. Waarvan akte. [EDIT: inmiddels lees ik dat wetenschappers op dit terrein hun meningen al wat hebben bijgesteld, want het is duidelijk dat infrarood ontsnapt aan de gebruikelijke berekeningen. Zie dit stuk in het Parool voor de details.]

Maar alles leuk en aardig, en een stel milieuactivisten op hun blauwe ogen geloven is een ding, maar die ‘aangename stralingswarmte’ moet je tenminste toch een keer gevoeld hebben voor je er een paar duizend euro aan uitgeeft. Enter de Nationale Duurzamehuizenroute. Dat zijn weekenden elk voor- en najaar waarin je langs kunt gaan bij mensen thuis die hun huis verduurzaamd hebben, om hun ervaringen te horen en vragen te stellen. En koekjes te eten. Ze hebben ook altijd koekjes. Je kunt op de site zoeken naar de huizen in je buurt die datgene hebben waar jij meer van wil weten, en voor je het weet zit je op een zaterdag met een pot koffie – en een stapel koekjes – gezellig te keuvelen over je energierekening, met mensen die je nog niet kende. (Even terzijde: je kunt ook gewoon voor de lol naar huizen met heel exotische oplossingen. Lemen muren, anyone? Weten hoe iemand zijn huis heeft gebouwd volledig zonder verwarming? Is er een groepje tiny houses in de buurt en heb je altijd al eens binnen willen kijken? Bij de Duurzame Huizenroute hoef je niet eens stiekem te gluren. Je belt aan en ze doen zomaar open.)

Dus voor ik de offerte accepteerde, ging ik op bezoek bij een gezin dat op een grote woonark woonde en de hele boot verwarmde met infraroodpanelen. Even voelen. Het was er lekker warm en de bewoner was dik tevreden. Die verhalen die je wel leest over infrarood, dat het voelt alsof je in een lekker warm zonnetje zit, die bleken wat overdreven. Het was gewoon warm. De bewoner dacht dat al die installateurs die het afraden, dat vooral doen omdat het ze klandizie kost. Elke handige Harry hangt ze zo op, aansluiten op het lichtpunt aan het plafond, klaar. En ze hebben geen onderhoud nodig. Een instant heater kun je trouwens ook zelf installeren als je handig bent. Heeft die woonbootbezitter een samenzwering in de smiezen? Geen idee, maar ze is in het dagelijks leven directeur van een lokaal duurzaam energiebedrijf dus dit was niet zomaar een particuliere mening. 

Daarnaast heb ik, naar aanleiding van een paar ervaringen binnen de VvE, een duister – en volledig onbevestigd – vermoeden dat CV-installatiebedrijven binnen Amsterdam aan kartelvorming doen. Dat lukt natuurlijk alleen als je met een beperkt aantal bedrijven werkt, en vooral ook geen concurrentie hebt van een oplossing waar niet eens een CV aan te pas komt. En het drama is natuurlijk al helemaal compleet als je niet elke 12 tot 15 jaar een nieuw apparaat kunt verkopen en elk jaar kunt langskomen met een waterpomptang in de ene achterzak en een vette rekening in de andere! Sorry: ‘servicecontract’. Dus wordt er druk beargumenteerd dat dit soort dingen onrealistisch zijn, niet werken voor situatie X, Y of Z, en bovendien ‘nog in de experimentele fase’ zitten. Ondertussen wonen stapels mensen innig tevreden in een huis met deze ‘experimentele techniek’.

Ik was een stuk wijzer uit de Duurzamehuizenroute gekomen: infrarood is fijn. Nu nog even zeker weten dat ik niet mijn eigen financiële ondergang zou bewerkstelligen met dit project. Thuisbaas stuurde mij een onderzoek dat ze hadden gedaan met hun eerdere klanten. Veel gingen omlaag in verbruik, bij sommigen bleven de kosten gelijk. Ik rekende met behulp van de data in dat onderzoek uit wat ongeveer mijn energierekening zou worden en was overtuigd. Het kon niet anders dan dat ik erop vooruit zou gaan. 

Ik tekende de offerte. Frodo had zijn ring. Ofzo. Zoals ik al zei, ik ken die films niet…

Er waren ook andere voordelen: 

• geen radiatoren meer. Dat is fijn want ik vind niets zo lelijk in je huis als een radiator.
• Mijn HR-ketel was al 15 jaar oud, dus die kon het elk moment begeven. Ik hoefde geen nieuwe te kopen, en in het vervolg heb ik geen jaarlijkse onderhoudskosten meer.
• Er ontstond veel meer ruimte in mijn berging zonder ketel.
• Mijn keuken werd een stuk mooier met de inductiekookplaat met ‘downdraft’, dus zonder lelijke rvs afzuigkap aan de muur.
• En, uiteraard: Poetin aan het huilen maken. En Shell.

Het kostte wel wat. Het totaal kwam uit op 11.000 euro met een inmiddels afgeschafte subsidie. Achteraf had dat minder gekund – daarover later meer. Op de site van Urgenda staat dat de kosten voor een appartement op ongeveer 8.000 – 10.000 euro komen, zonder subsidie. Klinkt realistisch. 

Dit is een van mijn infraroodpanelen. Deze hangt boven de eettafel en er hangt er ook een in de zithoek, in de keuken, in de badkamer en in de slaapkamer.

En dit hieronder is de doorstroomverwarmer, ongeveer zo groot als een schoenendoos en lekker verstopt achter de wasmachine. Geniale plek, bedacht door een van de monteurs. Deze is het, trouwens. De cv-ketel, het expansievat, en alle leidingen eromheen zijn nu allemaal weg.

Inmiddels zijn we een jaar verder, en het is tijd om de rekening op te maken. Letterlijk, in dit geval. Ik vroeg op 1 januari Greenchoice om een afrekening en die is net binnengekomen. Tromgeroffel…

Ik krijg 375 euro terug van mijn 14 euro voorschot per maand. Met andere woorden: ik had in 2023 een flink negatieve energierekening. Dat kwam vaker voor, ook toen ik nog gas had, maar nu was hij nog een stuk lager dan voorheen. Ik was zo blij dat ik bijna mensen ging bellen. Ik bedacht nog net op tijd: andere mensen vinden hun energierekening geen sexy gespreksonderwerp. Daarom praat ik nu tegen jullie.

Een paar punten over het verbruik:

• Ik heb het afgelopen jaar iets te spastisch gedaan over de verwarming. Ik maakte me zorgen dat ik toch duurder uit zou komen. Dat blijkt onnodig! Tandje erbij kan best.
• Mijn electriciteitsverbruik is gestegen van 762 kwh per jaar in 2022 (wat trouwens wel mijn zuinigste jaar was, zoals je ziet in het eerste screenshot van mijn Greenchoice-app) naar 1321 kwh in 2023.
• In het verbruik van 2023 (tweede screenshot) zie je twee pieken. De eerste in maart, toen ik de panelen net had. Ik noem dat de aanklootmaand waarin je de thermostaat nog niet goed hebt afgesteld en dergelijke. De tweede piek was in december (net onder de 200). Die is niet ongewoon in de winter: mijn verbruik de maand erop was 180. Hij kwam in december nog iets hoger uit omdat ik gasten had, dus meer douchen etc.

In het algemeen is deze overgang me erg goed bevallen. Wat dingen die ik erover kan zeggen:

• Achteraf bekeken had het project wel wat goedkoper gekund. Een van de duurste elementen was een spiegel die dubbeldienst doet als infraroodpaneel. Hartstikke leuk, maar in de praktijk staat hij nooit aan. En de thermostaat die erbij hoort, is ook weggegooid geld.
• Mensen die nu deze stap overwegen, kunnen besparen door te kiezen voor een minder all-in aanpak. Ik heb alles door Thuisbaas laten coördineren en uitvoeren: spullen bestellen, monteurs regelen, meterkast aanpassen, oud ijzer afvoeren, het ontwerp zelf natuurlijk, etc etc. Inmiddels zijn er wel meer bedrijven en klussers die weten hoe je een infraroodpaneel ophangt en een instant heater installeert. Ook is wel in te schatten, op basis van gebruikerservaringen, hoe veel watt je nodig hebt in welk formaat ruimte. Thuisbaas schijnt deze volledige projecten ook minder vaak te doen, en doet vaak alleen het advies, inclusief welke producten je moet hebben. Ze kunnen je ook ondersteunen als je een doe-het-zelver bent en dingen zelf wil doen. Niets dan lof trouwens, voor dit project. Alles ging perfect. 
• Het leven zonder radiatoren is heerlijk. Het scheelt zelfs ruimte! Nee, ik zou dat ook niet geloofd hebben, maar het is toch waar.
• We hebben geen paneel opgehangen in de hal, ook al zat daar voorheen wel een radiator. Dat was een goed besluit, want hij wordt niet gemist. 
• Het paneel in de slaapkamer gebruik ik weinig en dan ook nog maar heel kort: als ik naar bed ga. Het is daarom wat onhandig dat hij net iets te ver van het bed hangt. De warmte werkt dan indirect en dat duurt langer. In bijvoorbeeld de woonkamer maakt dat niet uit: die wil je toch langer en gelijkmatiger verwarmen.
• De warmte bevalt enorm. Het is dus plaatselijker als de panelen net aan staan, maar het is net zo behaaglijk in huis als voorheen. Zodra de panelen even hebben gedraaid, is de warmte overal gelijk. Eigenlijk is het fijner dan radiatoren.
• Ik heb, in verband met mijn weerzin tegen ‘smart’ dingen in mijn huis, geen app voor de verwarming maar thermostaten die direct gekoppeld zijn aan de panelen van elke ruimte. Gasten en logees vinden die een beetje onhandig. Je kunt ook gewoon de app gebruiken, dan kun je alles met je telefoon regelen en dat is vast gebruiksvriendelijker. Scheelt ook geld.
• Heet water is onveranderd. Er hangt nu alleen een instant heater in de berging. Het hete water raakt ook niet ‘op’ zoals bij boilers. Het schijnt wel wat langer te duren voor het water warm wordt maar ik merk geen verschil. Misschien omdat mijn HR-ketel altijd op de ecostand stond.
• Ik vind zeurende of zoemende geluiden heel irritant, en het is nu iets stiller in huis, zonder HR-ketel die aanslaat in de berging.
• Koken op inductie… ik zal er nooit verliefd op worden. Maar het is wel sneller, makkelijker met schoonmaken, en die lelijke afzuigkap is dus ook verdwenen. En het schijnt dat die gaskookplaten eigenlijk heel ongezond zijn.

Meest gestelde vraag: hoe lang duurt het om de investering terug te krijgen? Een heel lastige vraag, en bovendien ook erg afhankelijk van de omstandigheden. In het algemeen moet je uitgaan van een stroomverbruik dat ongeveer verdubbelt. (Bij mij was dat iets minder.) Met behulp van een oude energierekening kun je dan berekenen wat je stroomverbruik wordt – en het hele deel van de rekening dat gaat over gas kun je dan natuurlijk schrappen. De puzzel is best lastig, vooral als de energierekening niet overzichtelijk is, maar uiteindelijk moet je daar uit komen.

Ik heb een poging gedaan het voor mijn situatie uit te rekenen. Als je alles optelt:

• Energie gaat van 14 naar zeker -20 euro per maand. Eigenlijk zou je, met de rekening die ik heb gekregen, uit moeten gaan van -30 euro. Het is een beetje lastig rekenen omdat ik nog gas had in de eerste zeven weken van het jaar – die ook de koudste waren. Bovendien raakte ik met rekenen behoorlijk de draad kwijt omdat ik de afgelopen twee jaar vier eindafrekeningen heb gehad door dat geklus aan de meters, en doordat de tarieven natuurlijk extreem schommelden in de afgelopen jaren. Laten we het conservatief houden en het bij die -20 laten. Dat verschil van 35 euro per maand is dan 420 euro per jaar. 
• Als ik mijn gasaansluiting niet had laten afsluiten, had ik heel binnenkort een nieuwe ketel moeten kopen, net als de rest van mijn pand, dankzij nieuwe wetgeving rond de afvoer van rookgassen. Samen met de aanpassingen aan het rookkanaal kost dat elk appartement nu 2000 euro. Was deze nieuwe wetgeving er niet, dan was het alleen de ketel die na 15 jaar wel een keer de geest had gegeven. Dat was dan ook wel op 2000 uitgekomen, inclusief installatie. We rekenen met 15 jaar als afschrijvingstermijn, dus 133 euro per jaar.
• Geen onderhoud van de ketel meer. Dat was iets van 120 euro per jaar. Inmiddels zal dat duurder zijn, maar laten we de inflatie negeren.

Andere voordelen zijn niet financieel, of verwaarloosbaar (vooral meer ruimte en esthetische aspecten – en Poetin aan het huilen maken). Al met al scheelt dit met heel veel nattevingerwerk zo’n 675 euro per jaar ten opzichte van gas. Als je dan 11.000 euro uitgeeft, duurt het 16 jaar voor je goedkoper uit bent. Met de inschatting van Urgenda over minimale kosten van 8.000 euro was ik op 12 jaar uitgekomen.

Na al deze berekeningen kwam ik uit op de conclusie: omdat je gemiddeld na 15 jaar je CV-ketel moet vervangen, en infraroodpanelen veel langer meegaan, is de terugverdientijd van een appartement dat van het gas af gaat, waarschijnlijk zelden langer dan 15 jaar. Zodra je de kosten van een nieuwe ketel na 15 jaar levensduur meerekent, heb je het omslagpunt bereikt, als dat niet al eerder was gebeurd. En daarnaast is niets doen en gas verbruiken tot er stadswarmte is, zeker duurder. Ik kan nu nog genieten van de laatste jaren van de salderingsregeling – hoe krom die inmiddels ook is geworden – en zodra stadswarmte langskomt, zou ik sowieso de pineut zijn geworden. Ik lees dat het vastrecht voor stadswarmte dit jaar stijgt van 600 euro naar 800 euro per jaar! Daar komen de kosten voor verbruik dus nog bij. Het is nog erger dan ik dacht. Dat is zelfs meer dan mijn totale energierekening ooit is geweest, zelfs voor ik zonnepanelen had. Dus als het warmtenet over tien jaar aan de deur komt kloppen en de wijk wordt afgesloten van het gas, verandert mijn resterende terugverdientijd in één dag naar nul. 

Nog wat losse punten om te onthouden. Ik heb zonnepanelen, en dat helpt in deze rekensom, maar als ik die niet had gehad, had ik bijvoorbeeld ook meer winddelen kunnen nemen. Ik heb geen rekening gehouden met het afschaffen van saldering, maar tijdens het schrijven van dit verhaal bleek al dat de salderingsregeling behouden blijft, dus voorlopig geen verandering. (Onverstandig en oneerlijk – hier kun je horen waarom – maar wel financieel fijn voor mij.) Verder zal gas, onder andere gezien de hogere afhankelijkheid van schaliegas in de toekomst, waarschijnlijk duurder worden, en in ieder geval vervuilender. Maar de prijsstijging geldt waarschijnlijk ook voor stroom, door het overbelaste net. En dan zijn er nog overheidsmaatregelen, zoals het besluit om gas in 2024 zwaarder te belasten en stroom juist minder zwaar. Dus er zijn veel variabelen die voor de komende jaren onvoorspelbaar zijn. Maar: die zullen naar alle waarschijnlijkheid in totaal minder zwaar wegen dan de kosten van het onderhoud van een CV en de kosten van het warmtenet.

Conclusie? Het wordt hoog tijd dat infraroodpanelen toegevoegd worden aan het rijtje realistische producten voor de vervanging van aardgas, vooral voor appartementen waar een warmtepomp geen optie is. Je kunt ze overal heel simpel ophangen, ze zijn een stuk efficiënter dan boze tongen beweren, ze gaan een eeuwigheid mee, ze zijn mooier dan radiatoren, de warmte is eigenlijk nog aangenamer, geen ketel meer in huis, en je kunt dat hele systeem van leidingen in je woning hopla! gewoon wegkieperen.

Dit is een willekeurige foto van Funda van een typisch appartement in Amsterdam. Zie je die radiator die dat kastje zo effectief aan het warmhouden is? En die buizen die langs het plafond naar de meterkast gaan? Lelijk hè? En nog milieuvervuilend ook. En waarschijnlijk duurder.

Je vraagt je af hoe we het in vredesnaam zo lang gewoon hebben gevonden dat er aardgas in leidingen door onze woningen liep. En dat dat gas in een grote metalen ketel IN JE EIGEN HUIS in de fik werd gestoken om honderden liters water op te warmen, dat door een systeem van buizen en radiatoren rondgepompt werd. Ingewikkelde toestand… Doet u mij maar een paar paneeltjes!

---

UPDATE: het Parool blijkt al in 2019 over infraroodpanelen geschreven te hebben, en wel hier en hier. Nuttige en heldere artikelen, allebei. In het eerste artikel komen ook wetenschappers aan het woord over hoe het nou zit met die theoretische modellen. In beide stukken staat dat de panelen op ‘fotolijstjes’ lijken, en daar moest ik erg om lachen. Dat zijn de panelen van het merk ThermIQ, en die lijken inderdaad sprekend op goedkope fotolijstjes van IKEA. Inmiddels is de techniek niet stil blijven staan en kon ik bij Thuisbaas gelukkig kiezen voor Ohle, veel mooier. Jammer dat op de foto’s op de site van Thuisbaas nog voornamelijk de ‘fotolijstjes’ te zien zijn.

UPDATE2: nog meer ervaringsverhalen staan op de site van Thuisbaas: ‘Ervaringen – aardgasvrij zonder warmtepomp‘